Empathie is dé oplossing voor agressie

De amandelkern in onze hersenen screent de binnenkomende prikkels vanuit de omgeving in ons ‘dierlijke’ onderbewustzijn op onveiligheid en onlust om ons te behoeden voor gevaar. Het is evolutionair gezien een belangrijk middel om te zorgen dat je alert genoeg bent om uit een benarde situatie weg te komen. Zo gauw de amandelkern aanslaat kan een mens met dementie alleen nog maar vechten (boos en agressief worden) of vluchten (niet meedoen of meewerken). Dat zijn een soort oer-reacties die niet goed bewust te onderdrukken zijn.
 
Wanneer een demente persoon boos op ons wordt, dan hebben wij, per ongeluk, iets gedaan dat zijn/haar hersens niet begrijpen of is er iets in de omgeving dat bedreigend overkomt. Het gaat hier dus om situaties die als negatief worden ervaren.
 
Bij mensen wiens geheugen minder goed werkt, waardoor zij alleen nog maar plaatjes en herinneringen van vroeger over hebben en mensen of voorwerpen in hun omgeving niet meer herkennen, kan dit meerdere keren op een dag gebeuren. Zij leven immers in continue, soms angstige, verwondering over wat hen overkomt. De amandelkern slaat alarm en hup… daar komt de angst en de boosheid weer.
 
Het is voor de persoon met dementie bijna niet mogelijk om daar zelf uit te komen. Daar moeten wij hen dus bij helpen! Daar zijn verschillende manieren voor. 

Toon empathie

We kunnen gebruik maken van ons vermogen om empathie te tonen, een hoge hersenfunctie die ook bij mensen met dementie intact blijft. Wanneer we zelf bij angst en boosheid oprecht begrip tonen, dan krijgt de persoon met dementie als vanzelf ook de gelegenheid om empathisch (lief en aardig) naar de verzorgende te zijn. Het agressieve of ontwijkende gedrag kan dan helemaal verdwijnen. Deze methode moet je jezelf aanleren omdat wij, wanneer de ander onverwachts boos wordt, zelf ook in onze amandelkern schieten en óók geagiteerd raken.
 
Dit laatste heeft totaal geen zin. Met empathie reageren wel: “Wat vervelend voor U…… zo heb ik het niet bedoeld………..sorry, wat naar…..etc.” Dit werkt heel goed omdat je daarmee automatisch een stroom van positieve gevoelens opgewekt bij de mens met dementie (ook bij anderen trouwens).

Het is een kwestie van oefenen: zodra er boosheid bij je opkomt: draai als het ware in je hoofd een knop om en ga lief en mee voelend doen. “Ik zie dat je boos bent, sorry, ik deed iets verkeerd.” En dat is geen leugen, de verzorger deed per ongeluk inderdaad iets verkeerds, waardoor de super gevoelige amandelkern van de persoon met dementie weer aanslaat en hij/zij boos moet worden. “Ik ga een lekker kopje koffie voor je maken”, etc. En probeer uit te vissen wat de angst of het zich niet begrepen voelen heeft veroorzaakt. 

Help boosheid te uiten

Er is nog een mogelijke oplossing. Een ‘weetje’ is  dat de boosheid in het onderbrein ontstaat en dat de mens met dementie zich niet bewust is dat hij/zij boos is. Stel je dat eens voor, je staat te trillen, je wordt warm en koud en je hart gaat te keer. En je hebt dit niet in de hand.
 
Nu gaan we de hersenkunde toe passen, want het brein heeft een eigen ‘stop-techniek’ voor boosheid. Dat is op de tafel slaan, op de vloer stampen, met de deur of een vaas gooien.
 
Wat de verzorgende kan doen, is op een medelevende toon zeggen: “U bent bóós hé?” De mens met dementie zegt dan: “JAA!!” Je zegt dan: “Goed zo! U weet nu precies wat U wilt. Sla maar eens goed met de vuist op tafel” en dan begin je zelf op tafel te slaan. De mens met dementie doet dat automatisch mee. Boem, boem, en dan is de boosheid zó weg.

Ga het maar proberen en met een beetje harde overtuigende stem. Dus niet vragen ”Waarom bent u boos?”. Dan jaag je schrik aan, want de demente persoon weet dat niet en moet het antwoord schuldig blijven. Hij/zij wordt dan nóg bozer. 

Maak een autoritje

Of neem de boze mens met dementie mee voor een autoritje, dat kan heel rustgevend zijn. Niet te snel rijden, zodat hij/zij de bewegende beelden rustig kan bekijken. Of doe andere leuke dingen samen. Het boze gevoel en de agressie is dan zo voorbij! 

dr. Anneke van der Plaats